علم سنجی چیست؟

 | تاریخ ارسال: 1399/7/13 | 
   
علم‌سنجی را می توان تجزیه و تحلیل کمی و تا حد امکان کیفی فرآیند تولید، توزیع و استفاده از اطلاعات علمی و عوامل مؤثر بر آن و توصیف، تبیین و پیش‌بینی این فرآیند به منظور برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، اعتلا و آگاهی و آینده‌نگری علمی و پژوهشی در ابعاد فردی، گروهی، سازمانی و بین‌المللی دانست.
علمی‌سنجی یکی از متداولترین روش‌های ارزیابی فعالیت‌های علمی و مدیریت پژوهش است. بررسی کمی تولیدات علمی، سیاست‌گذاری علمی، ارتباطات علمی دانش‌پژوهان و ترسیم نقشه علم،  برخی موضوعات این حوزه‌اند.
در علم‌سنجی، ارتباطات علمی و شیوه‌های تولید، اشاعه و بهره‌گیری از اطلاعات علمی به روش غیرمستقیم و با بررسی منابع و مآخذ آن‌ها ارزیابی می‌شود. نمایه‌های استنادی معتبر بین‌المللی همچون پایگاه‌های استنادی وب آو ساینس (web of science)، جی. سی. آر (Journal citation report)، این سایت (In cites) و نظایر آن. همچنین پایگاهای اطلاعاتی استنادی مؤسسه الزویر شامل اسکوپوس (scopus)، سای ول (scival) و همچنین گوگل اسکالر (google scholare) از ابزارهای علم‌سنجی محسوب می‌شوند.
اهداف اصلی علم‌سنجی:                                                                                             
  • تدوین سیاست‌ها و خط مشی‌های علمی و پژوهشی،                                                                                                                              
  • مطالعه ارتباطات علمی و تحلیل استنادی،
  • ارزیابی کمی و کیفی منابع و انتشارات علمی،
  • بررسی برون‌داد، بازدهی عملکرد و تأثیرگذاری علمی،
  • بهره‌وری مناسب از امکانات و توانمندی‌های موجود جهت پژوهش،
  • برقراری توازن میان بودجه و هزینه‌های پژوهش،
  • بررسی شاخصه‌های رشد و توسعه علوم،
  • کشف روابط و الگوهای موجود میان دانشمندان حوزه‌های پژوهشی، کشورها و ...
  • ارزیابی صحیح و رتبه‌بندی پژوهشگران، مؤسسه‌ها، کشورها، مجلات تخصصی، موضوعات تخصصی و ...
  • سنجش و ارزیابی نوآوری‌های علمی
  • همکاری و مشارکت علمی، شبکه‌های هم‌تألیفی، بررسی انواع تقلب‌های علمی و سرقت علمی
پژوهشگران علم‌سنجی پیوسته تلاش می‌کنند تا کیفیت‌ها را به صورت کمیت‌هایی نشان دهند که بیانگر آن کیفیت باشد. این معیار کمی در علم‌سنجی با عنوان "شاخص" شناخته می‌شود. اهمیت شاخص‌ها عبارت است از: بررسی عملکرد، تأثیرگذاری، رتبه‌بندی، مقایسه و ارتقاء افراد در محیط‌های آکادمیک.
علم‌سنجی تنها متکی بر مقالات علمی نیست، منابع علمی دیگر مانند کتاب‌ها، پروانه‌های ثبت اختراع، پایان‌نامه‌ها، گزارش‌های دولتی و ... می‌توانند مبنای مطالعات علم‌سنجی قرار بگیرند.
شاخص‌های مختلفی در علم‌سنجی برای بررسی فعالیت علمی (Scientific Activity) افراد، سازمان‌ها، کشورها و ... وجود دارد که اهم آن‌ها عبارتند از:
۱. استناد (Citation) در شاخص اثرگذاری استنادی (Citation Impact)، تعداد استنادهای دریافتی مورد بررسی قرار می‌گیرد. هرگاه تعداد زیادی از آثار به یک مدرک استناد کنند، آن مدرک مهم و دارای اعتبار تلقی می‌شود.
۲. ضریب تأثیر (Journal Impact Factor) یا (JIF)، شاخص ضریب تأثیر مجله در سال ۱۹۸۳ به جامعه بین‌المللی معرفی شد. در حال حاضر، مجموعه شاخص‌های ضریب تأثیر تحت عنوان (Journal Citation Report) یا (JCR)، به طور سالانه توسط مؤسسه کلریویت آنالیتیکز (Clarivate Analytics) منتشر می شود.
ضریب تأثیر یا (IF) کمیتی است که میزان متوسط استناد به مقالات یک مجله علمی را نشان می‌دهد. ضریب تأثیر می‌تواند معیاری باشد برای نشان دادن میزان نفوذ علمی یک مجله در یک حوزه علمی و تحقیقی خاص. در یک رشته علمی، مجلات دارای ضریب تأثیر بالاتر دارای اهمیت بیشتری نسبت به مجلات دیگر می‌باشند.
۳. شاخص فوریت یا آنی (Immediacy Index)، نشان می‌دهد به چه سرعت مقاله‌های منتشرشده در یک نشریه استناد دریافت می کنند.
۴. نیمه عمر متون یا کهنگی متون (Literature obsolescence)، شاخص نیمه عمر نقش زمان را در بهره‌وری از اطلاعات روشن می‌کند. با استفاده از این شاخص می‌توان نشان داد که آیا با گذشت زمان از میزان سودمندی مقالات و کتاب‌ها کم می‌شود یا خیر. منظور از نیمه عمر متون مدت زمانی است که در خلال آن نیمی از متون استنادکننده به متون علمی مورد استناد در حوزه‌های علمی موردنظر منتشر شده است.
۵. نیمه عمر استناد (Cited Half-Life)، یا نیمه عمر ارجاع‌ها تعداد سال‌هایی است که از سال ارزیابی باید به عقب برگشت تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاع‌ها به مجله در سال مورد ارزیابی باشیم. به عبارت دیگر، این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادها به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می‌دهد و در حقیقت سرعت کاهش میزان ارجاع‌ها به مجله را بیان می‌کند.
۶. ارزش متیو (Mathew Value)، این شاخص شکل اصلاح شده ضریب تأثیر است که در سال ۲۰۰۶ توسط موییج معرفی شد. ارزش متیو در یک دوره پنج ساله و در موضوعی خاص محاسبه می‌شود. مقاله‌های همان مجله را در همان دوره تقسیم می‌کند و عدد به دست آمده را با همین نسبت‌ها در کل حوزه مورد پژوهش اندازه‌گیری می‌کند. 
۷. مجموعه شاخص‌های استنادی (CiteScore)، در سال ۲۰۱۶، مؤسسه الزویر در مجموعه ژورنال متریکس (Journal Metrics) خود از محصول جدیدی رونمایی کرد. این محصول سایت اسکور (CiteScore) نام دارد که به نوعی رقیب (Impact Factore) یا همان ضریب تأثیر معروف مؤسسه کلریویت آنالیتیکز (Clarivate Analytics) محسوب می‌گردد. 



CAPTCHA
دفعات مشاهده: 4605 بار   |   دفعات چاپ: 3308 بار   |   دفعات ارسال به دیگران: 0 بار   |   0 نظر